Heel wat ouders hebben wel eens een vraag over het slaapgedrag van hun kind of gaan door een periode waarin het slapen minder vlot gaat. Kinderen stellen hun ouders voor uitdagingen als het om slapen gaat. Moeilijkheden met slapen wegen algauw door in een gezin. Daarin ben je zeker niet alleen. Wat je als ouder als een slaapprobleem ervaart, is dat meestal niet zo voor je kind.

Sommige baby's vallen moeilijk in slaap, worden heel vaak wakker 's nachts of zijn heel vroeg op 's ochtends. Er zijn kinderen die alleen 'willen' slapen als ze in bed liggen bij de ouder of in slaap vallen nadat ze eindeloos gewiegd worden. Meestal is dat voor de kinderen zelf niet echt een probleem, wel voor de ouder.

Naar een goed slaappatroon groeien is een hele uitdaging voor je kind. Er verandert veel op korte tijd: onderscheid leren maken tussen dag en nacht, langer na elkaar slapen en langere periodes wakker zijn om te spelen, te eten ...

Er zijn een aantal redenen waarom je kind soms plots moeilijker slaapt:

• nieuwe dingen leren: rollen, zitten ...
• lichamelijke veranderingen: ziek zijn, tandjes krijgen, allergie, eczeem ...
• drukke dagen: veel bezoek, veel uitstapjes ...
• de ouder die zich minder fris voelt of stress heeft
• scheidingsangst ontwikkelen
• fopspeen verliezen

Je kind kan dan een tijdje minder goed slapen. Soms ontstaat dan een slaappatroon dat je erg belastend vindt. Je wiegt je baby bijvoorbeeld elke keer in slaap, waardoor je baby de volgende dagen huilt de baby tot hij of zij opnieuw wordt opgenomen en gewiegd om in slaap te vallen. Voor je baby wordt het steeds moeilijker om zelfstandig in slaap te vallen. Na een tijdje ervaar je deze situatie als een probleem.

Vanaf de leeftijd van 6 maanden zijn baby's gevoelig voor dit soort patronen.

Waar ouders zoal mee te maken krijgen:

• je kind wil niet naar bed en stelt het slapengaan eindeloos uit (nog wat drinken, nog een zoen, nog een verhaal ...)
• je kind komt vaak uit bed 
• je kind roept 's nachts voor een tutje, een deken dat niet goed ligt...
• je kind huilt hartverscheurend als je de kamer uit gaat
• je kind is voor dag en dauw wakker 
• je kind lijkt nooit moe 

Er zijn veel verschillende redenen waarom het slapen plots anders gaat dan ervoor:

• ziek worden
• drukke periodes thuis en op het werk
• een peuter die volop experimenteert met neen-zeggen
• de overgang van het babybed naar een 'groot' bed
• ... 

Als het slecht slapen even aanhoudt, haal je vaak alles uit de kast om je kind opnieuw in slaap te krijgen. Door allerlei dingen door elkaar uit te proberen, wordt het voor je kind onduidelijk: uit bed komen betekent een extra verhaaltje of koek, maar soms ook een heel boze ouder.

Soms ontstaat dan een slaappatroon dat je erg belastend vindt. Je kind mag - omdat hij of zij zich niet lekker voelt - nog even in de zetel blijven liggen. Een maand later valt je kind nog steeds op deze manier in slaap. Je bent hier niet blij mee, want het is bijvoorbeeld lastig als er bezoek komt. Maar als je hiermee willen stoppen zijn er grote scènes. En dus is het rustiger om alles te laten hoe het is.

Hou altijd rekening met: 

• de persoonlijkheid, leeftijd, ontwikkelingsniveau, temperament … van je kind (bv. vanaf 8 maanden hebben heel wat kinderen het moeilijk om alleen in te slapen door scheidingsangst, een koppige peuter kan plots niet meer willen gaan slapen, oudere peuters krijgen vaak last van hun fantasie)
• de ouder/begeleider: persoonlijkheid, manier van omgaan met het kind, regels binnen het gezin … (bv. misschien vind jij dat je kind alleen in zijn of haar bedje moet slapen, maar vindt je partner dat je kind bij jullie kan slapen)
• de omgeving: broertjes en zusjes, ingrijpende gebeurtenissen, huisvesting … (bv. misschien is er niet voldoende ruimte om je kind rustig apart te laten slapen).

Er is geen kant en klare tip voor elke situatie waarin slapen moeilijk verloopt. Wat je kan doen: 

1. Waardoor ging het slapen van je kind moeilijker of anders volgens jou? 
2. Hou bijvoorbeeld een hele week bij hoe het slapen verloopt.
3. Hou bij hoe je als ouder reageert tijdens diezelfde periode.

Herken je oorzaken voor het moeilijk slapen? Welke effecten heeft jouw aanpak? Vaak zal een combinatie van maatregelen helpen om het slaappatroon van je kind bij te sturen.

Daarnaast is het belangrijk dat je een gekozen aanpak meerdere dagen of weken vol te houden samen met je partner om effect te bereiken (bv. meer aandacht besteden aan een slaapritueel).  Welke aanpak je uiteindelijk ook verkiest, doorgaans vraagt het de nodige energie. Een slaappatroon is hardnekkig en kinderen kunnen hun protest lang volhouden. Daarom werkt het niet om even wat uit te proberen.

Soms kan je aan het slapen zelf niet veel veranderen (bv. kinderen die vroeg wakker worden). Je kan wel nadenken hoe het voor jou als ouder haalbaar wordt: mag je kind boekjes kijken tot je hem of haar wekt, kan je met een oudere peuter een wekkertje instellen dat rinkelt als hij of zij naar beneden mag…

Sommige kinderen voeren met hun hoofd of romp een aantal herhaalde bewegingen uit voor of tijdens het inslapen, of ’s nachts. Ze bewegen met hun hoofd van voren naar achteren of slaan het ergens tegenaan, zoals de bedrand of de muur. Het kan zijn dat je kind zijn of haar hoofd of zelfs hele lichaam heen en weer rolt of op handen en voeten heen en weer beweegt. Sommige kinderen maken hier een brommend geluid bij. Dit gebeurt allemaal onbewust.

Over het algemeen gaan kinderen niet zo ver dat ze zichzelf werkelijk verwonden. Sommige kinderen krijgen wel blauwe plekken op hun hoofd. Gek genoeg ervaren deze kinderen ook dan meestal geen pijn.

Hoofdbonken net voor of tijdens het slapen komt vrij veel voor bij jonge kinderen. Doorgaans moet je je geen zorgen maken. Op de leeftijd van 9 maanden vertoont meer dan de helft van de kinderen dit gedrag wel eens. Op 18 maanden is dit nog maar een op de drie en op 2 jaar nog maar een op de vijf. In de meeste gevallen verdwijnt het vanzelf rond de lagere schoolleeftijd.

Kinderen doen dit vaak om zichzelf tot rust te brengen of in slaap te wiegen.

Waarom doet het ene kind dit wel en het andere niet?

• Dit lijkt gedeeltelijk afhankelijk te zijn van de mate waarin een kind andere manieren heeft om eventuele spanning af te reageren en van hoe gevoelig een kind is voor spanning.
• Soms gaat een kind meer hoofdbonken net vóór een nieuwe stap in zijn of haar ontwikkeling.
• Steeds vaker wordt er ook gedacht dat het te maken heeft met de rijping van de hersenen. Naarmate de hersenen meer rijpen, stopt het bonken vanzelf.

Nachtmerries spelen zich af in een droom, waarna je kind wakker wordt.

Ze komen vooral voor bij kinderen van 4 tot 6 jaar. In deze periode beleven kinderen de wereld rondom hen heel intens. ’s Nachts verwerken ze de belevenissen en gevoelens van de afgelopen dag. Hierdoor dromen kleuters zeer levendig. Monsters en spoken nemen de plaats in van de belevenissen die kinderen overdag als bedreigend of overdonderend hebben ervaren.

• Stel je kind gerust door hem of haar zachtjes te aaien of te knuffelen, door te vertellen dat alles in orde is. Jouw stem helpt. 
• Haal je kind naar het hier en nu. Vertel bijvoorbeeld waar je kind is, wat er in de kamer te zien is en dat jij bij je kind bent. Doe eventueel het licht aan om je kind te laten zien dat hij of zij op zijn of haar kamer is. 

Soms schreeuwt je kind luid en gaat rechtop in bed zitten. Meestal merk je een angstige uitdrukking op het gezicht en wijd opengesperde ogen. Je kind zweet en ademt snel. Je kind lijkt wakker, maar is het niet. Typisch is dat je kind zich er de volgende morgen niets van kan herinneren. Dit komt het vaakst voor bij kinderen rond de leeftijd van 5 jaar. 

Je hoeft je kind niet te wekken (anders dan bij een nachtmerrie). Wacht af tot de aanval na enkele minuten vanzelf overgaat en je kind weer in een normale slaap valt.

Slaapwandelen komt vooral voor bij kinderen tussen 3 en 5 jaar. Het is een vrij normaal verschijnsel en verdwijnt doorgaans vanzelf.

Slaapwandelen treedt meestal op tijdens de eerste uren van de nacht. Het kan enkele minuten tot een halfuur duren.

Een kind dat slaapwandelt heeft de ogen open, maar reageert nauwelijks op wat je zegt of doet. Het kind zal ongericht rondlopen, hier en daar een deur openen en uiteindelijk weer in bed gaan liggen.

Je kan weinig doen om slaapwandelen te voorkomen. Bescherm je kind wel tegen mogelijke ongelukken. Kinderen weten helemaal niet goed wat ze doen tijdens hun nachtelijke ronde. Neem voorzorgsmaatregelen:

• verwijder de voorwerpen die voor je kind in de weg kunnen staan
• sluit de ramen zorgvuldig af
• sluit het trapgat zorgvuldig af
• kijk na of je nog andere maatregelen moet nemen om de leefruimte veilig te maken.

Een kind dat slaapwandelt, maak je best niet wakker. Je kind weet niet waar hij of zij zich bevindt en hoe hij of zij daar gekomen is. Wakker maken kan een paniekgevoel veroorzaken, waardoor je kind bang wordt om opnieuw in te slapen.

Je kan je kind bij de hand nemen en het langzaam, zonder te praten, weer naar bed leiden.

Veel ouders van jonge kinderen komen slaap tekort. Het hoort erbij, ook al is het soms echt wel zwaar. Of je kind nu moeilijk inslaapt, ’s nachts wakker wordt of overdag niet slaapt, het heeft allemaal een effect op jou. Wie moe is, verdraagt minder. Het weegt op de relatie met je kind, op je eigen gevoelens en op je relatie met de partner.

1. Probeer zelf te rusten wanneer dat kan. Als je kind slaapt, is er ruimte om andere dingen te doen. Je hebt misschien de neiging om dan snel wat huishoudelijk werk te doen, maar het doet soms veel meer deugd om ook uit te rusten en eventjes het huishouden te laten staan.
2. Zoek wat ontspanning op om je batterijen op te laden.
3. Wees realistisch. Voor een kind zorgen neemt sowieso heel wat tijd in beslag, niet alleen de tijd voor dagelijkse handelingen, maar ook tijd om je baby te leren kennen.
4. Zoek samen met je partner hoe jullie de taken opnemen. Als je er alleen voor staat, kan je netwerk (buren, vrienden, familie) hierin een rol opnemen.
5. Doe een beroep op anderen om je bij te staan in de verzorging en opvoeding van je kind, ook al is dit niet altijd evident. Vaak staan grootouders, familie en vrienden met alle plezier klaar om je te ondersteunen. Je kind een paar uur (en zelfs een hele nacht) in de goeie handen geven, biedt je de kans om een paar uur bij te slapen en er weer met energie en geduld tegenaan te gaan.
6. Als je het (niet) slapen niet meer aankunt (en dat is voor elke ouder anders!) neem dan contact op met de Kind en Gezin-Lijn of bespreek het met de verpleegkundige van Kind en Gezin. Zij ondersteunen je graag of verwijzen je door.