Slapen

De biologische klok van kinderen functioneert volgens wetenschappers nog beter dan bij volwassenen. Daarom is de overgang tussen winteruur en zomeruur voor ouders van baby's en peuters altijd spannend: gaat je kind zich makkelijk aanpassen of vraagt het wat tijd? Sommige kinderen stappen zonder moeite mee in het nieuwe dagritme. Andere kinderen hebben meer tijd nodig om zich aan te passen.

Je kan het moment van bedtijd een aantal dagen vooraf elke dag een kwartier opschuiven. Zo vermijd je dat je kind in één keer aan een uur tijdsverschil moet wennen. Schuif ook het uur van het avondeten elke dag mee op.

Wintertijd

Als de wintertijd ingaat, zetten we de klok één uur achteruit: 3 uur wordt 2 uur. Je kind is ’s avonds al moe, maar het is nog geen bedtijd. De kans bestaat dan dat je kind over zijn of haar slaap heen is als het wel bedtijd is. ’s Ochtends kan je kind voor dag en dauw wakker zijn.

• Hou vast aan je gewone slaapritueel. 
• Pas de tijd van dutjes overdag ook wat aan.  

Zomertijd

Als de zomertijd ingaat, zetten we de klok één uur vooruit: 2 uur wordt 3 uur. 

Je kind gewoon vroeger naar bed sturen, biedt geen oplossing. In de uren voor de normale bedtijd maken de hersenen een stof aan waardoor je actiever wordt, om te voorkomen dat je voortijdig in slaap valt. Je kan dus wel vroeger in bed gaan liggen, maar dat heeft weinig zin. Niet alleen het slapen gaan, maar ook het opstaan is moeilijk in de eerste dagen na het ingaan van de zomertijd. 

3 tips om je kind in het nieuwe ritme te brengen: 

• Zorg 's ochtends bij het opstaan meteen voor veel licht en lichamelijke activiteit. 
• Zorg er 's avonds voor dat het vroeger donker is. Doe bijvoorbeeld de gordijnen dicht en de schemerlamp aan.
• Maak het niet te wild de laatste paar uur voor het naar bed. Rustige spelletjes, een verhaaltje, een liedje, rustig tanden poetsen en de pyjama aandoen is het ideale slaapritueel.

Slaapwandelen komt vooral voor bij kinderen tussen 3 en 5 jaar. Het is een vrij normaal verschijnsel en verdwijnt doorgaans vanzelf. Slaapwandelen treedt meestal op tijdens de eerste uren van de nacht. Het kan enkele minuten tot een halfuur duren.

Een kind dat slaapwandelt heeft de ogen open, maar reageert nauwelijks op wat je zegt of doet. Het kind zal ongericht rondlopen, hier en daar een deur openen en uiteindelijk weer in bed gaan liggen.

Wat kan je doen?

Je kan weinig doen om slaapwandelen te voorkomen. Bescherm je kind wel tegen mogelijke ongelukken. Kinderen weten helemaal niet goed wat ze doen tijdens hun nachtelijke ronde. Neem voorzorgsmaatregelen:

• verwijder de voorwerpen die voor je kind in de weg kunnen staan
• sluit de ramen zorgvuldig af
• sluit het trapgat zorgvuldig af
• kijk na of je nog andere maatregelen moet nemen om de leefruimte veilig te maken.

Een kind dat slaapwandelt, maak je best niet wakker. Je kind weet niet waar hij of zij zich bevindt en hoe hij of zij daar gekomen is. Wakker maken kan een paniekgevoel veroorzaken, waardoor je kind bang wordt om opnieuw in te slapen.

Je kan je kind bij de hand nemen en het langzaam, zonder te praten, weer naar bed leiden.

Nachtmerries spelen zich af in een droom, waarna je kind wakker wordt. Ze komen vooral voor bij kinderen van 4 tot 6 jaar. In deze periode beleven kinderen de wereld rondom hen heel intens. ’s Nachts verwerken ze de belevenissen en gevoelens van de afgelopen dag. Hierdoor dromen kleuters zeer levendig. Monsters en spoken nemen de plaats in van de belevenissen die kinderen overdag als bedreigend of overdonderend hebben ervaren.

Wat kan je doen?

• Stel je kind gerust door hem of haar zachtjes te aaien of te knuffelen, door te vertellen dat alles in orde is. Jouw stem helpt. 
• Haal je kind naar het hier en nu. Vertel bijvoorbeeld waar je kind is, wat er in de kamer te zien is en dat jij bij je kind bent. Doe eventueel het licht aan om je kind te laten zien dat hij of zij op zijn of haar kamer is. 

Lijkt je kind wakker tijdens een nachtmerrie?

Soms schreeuwt je kind luid en gaat rechtop in bed zitten. Meestal merk je een angstige uitdrukking op het gezicht en wijd opengesperde ogen. Je kind zweet en ademt snel. Je kind lijkt wakker, maar is het niet. Typisch is dat je kind zich er de volgende morgen niets van kan herinneren. Dit komt het vaakst voor bij kinderen rond de leeftijd van 5 jaar. 

Je hoeft je kind niet te wekken (anders dan bij een nachtmerrie). Wacht af tot de aanval na enkele minuten vanzelf overgaat en je kind weer in een normale slaap valt.

Sommige kinderen voeren met hun hoofd of romp een aantal herhaalde bewegingen uit voor of tijdens het inslapen, of ’s nachts. Ze bewegen met hun hoofd van voren naar achteren of slaan het ergens tegenaan, zoals de bedrand of de muur. Het kan zijn dat je kind zijn of haar hoofd of zelfs hele lichaam heen en weer rolt of op handen en voeten heen en weer beweegt. Sommige kinderen maken hier een brommend geluid bij. Dit gebeurt allemaal onbewust.

Over het algemeen gaan kinderen niet zo ver dat ze zichzelf werkelijk verwonden. Sommige kinderen krijgen wel blauwe plekken op hun hoofd. Gek genoeg ervaren deze kinderen ook dan meestal geen pijn.

Komt het vaak voor?

Hoofdbonken net voor of tijdens het slapen komt vrij veel voor bij jonge kinderen. Doorgaans moet je je geen zorgen maken. Op de leeftijd van 9 maanden vertoont meer dan de helft van de kinderen dit gedrag wel eens. Op 18 maanden is dit nog maar een op de drie en op 2 jaar nog maar een op de vijf. In de meeste gevallen verdwijnt het vanzelf rond de lagere schoolleeftijd.

Waarom bonkt of schudt een kind?

Kinderen doen dit vaak om zichzelf tot rust te brengen of in slaap te wiegen.

Waarom doet het ene kind dit wel en het andere niet?

• Dit lijkt gedeeltelijk afhankelijk te zijn van de mate waarin een kind andere manieren heeft om eventuele spanning af te reageren en van hoe gevoelig een kind is voor spanning.
• Soms gaat een kind meer hoofdbonken net vóór een nieuwe stap in zijn of haar ontwikkeling.
• Steeds vaker wordt er ook gedacht dat het te maken heeft met de rijping van de hersenen. Naarmate de hersenen meer rijpen, stopt het bonken vanzelf.

Als je kindje zich vlot kan draaien, hoef je hem of haar niet telkens op de rug te slapen leggen als hij of zij zich op de buik gedraaid heeft. Je kind is dan sterk genoeg om te reageren als zijn of haar gezicht in het matras terecht komt. Leg je kind wel op de rug om in te slapen.

Lees meer over veilig slapen. 

De ideale temperatuur van de slaapomgeving voor een baby is 18°C. Deze temperatuur is niet altijd haalbaar bij extreem warme dagen. Het is belangrijk om kledij en beddengoed aan te passen aan de temperatuur van de kamer. Doe je baby enkel een hemdje of lichte T-shirt aan en legt hem of haar te slapen in een dun slaapzakje, extra toedekken met laken of deken is niet nodig. Hou ook extra toezicht.

Je kan eventueel een airco in de slaapkamer plaatsen. Volg daarbij de handleiding van het toestel en ververs het water regelmatig als het over een airco met waterkoeling gaat. Let er ook op dat je de airco niet te koud instelt, hierdoor krijg je een koude luchtstroom waardoor je baby serieus afkoelt. Stel de airco slechts een aantal graden minder in dan de buitentemperatuur.

Knuffels kunnen het hoofd bedekken, waardoor een baby te warm kan krijgen.

• Leer een baby onder de 6 maanden niet aan om met een knuffel te slapen. Onderzoek toont aan dat knuffels voor deze baby's nog geen emotionele rol vervullen.
• Vanaf de leeftijd van 6 maanden kan een knuffel of doekje een geborgen gevoel geven. Een kind dat wakker is kan met zijn knuffel spelen of er troost bij zoeken.
• Heeft je kind zijn of haar knuffel nodig om in slaap te raken, neem hem dan weg zodra je kind slaapt. Zet de knuffel op een plekje waar je kind hem kan zien.

In de opvang

Het advies hierboven geldt ook voor de kinderopvang, maar omdat dit advies niet letterlijk in de regelgeving is opgenomen, kan Kind en Gezin het niet afdwingen. De kinderopvang kan zelf beslissen om er van af te wijken en nagaan of de veiligheid op een andere manier kan gewaarborgd worden. Zo kan je bijvoorbeeld beslissen om een tijdje het toezicht te verhogen (bv. bij het zoeken naar een oplossing rond een knuffel).

Voor de opvang is het echter niet eenvoudig om zomaar af te wijken van aanbevelingen: als er iets met een kind gebeurt, kan de opvang door een rechter aansprakelijk worden gesteld.

Bovendien zijn de aanbevelingen van Kind en Gezin op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd en hebben ze hun succes in de praktijk bewezen: sinds ouders en kinderopvangvoorzieningen ze toepassen, zijn het aantal sterfgevallen omwille van wiegendood sterk gedaald.

Lees meer over veilig slapen. 

De eerste jaren verandert er veel in de hoeveelheid slaap die kinderen nodig hebben en of ze al dan niet nog een dutje in de dag kunnen gebruiken. Natuurlijk zijn kinderen heel verschillend. Er zijn er die veel en weinig slaap nodig hebben, er zijn er die lang wakker blijven of heel vroeg uit bed willen. Dikwijls herkennen ouders iets van zichzelf in het slaappatroon van hun kind.

• Pasgeborenen slapen het grootste deel van de dag. Slaap- en waakperiodes zijn nogal gelijk verdeeld over 24 uur.
• Baby’s van een zestal weken kunnen soms al 6 uur aan één stuk doorslapen. Geleidelijk aan worden baby’s nog maar 2 tot 3 keer wakker voor voeding.
• Meer dan de helft van de kinderen van 6 maanden slaapt ’s nachts 6 à 8 uur aan één stuk.
• Kinderen tussen 1 en 3 jaar slapen ’s nachts gemiddeld 10 tot 12 uur. Het middagdutje neemt af van 2 tot 3 uur naar 1 tot 2 uur.
• Daarna slapen kinderen tot 6 jaar ongeveer 10 tot 12 uur per nacht, zonder middagdutje.

Natuurlijk zijn kinderen heel verschillend.

Doorslapen?

Het slaappatroon is opgebouwd uit verschillende slaapfases die in elkaar overgaan. Dat is bij kinderen en bij volwassen zo. Baby's maken bijvoorbeeld om de 30 à 45 minuten een overgang naar lichte slaap en kunnen daarbij wakker worden en onrustig zijn, (de ogen openen, zachtjes wenen ...). Nadien vallen ze terug in slaap. Een kind zal zich eens omdraaien, wat harder op zijn fopspeen zuigen of eens kreunen, om dan weer verder te slapen. Sommige kinderen hebben het moeilijk om - als ze wakker worden - weer zelf in slaap te vallen. Dan huilen ze, roepen ze hun ouders ... Doorslapen is dus het weer zelfstandig kunnen inslapen. Een kind dat leert om zelf in slaap te vallen, zal het daarom tijdens de nacht makkelijker hebben.

Hoewel het niet mogelijk is om een baby te doen slapen, kunnen ouders al vanaf de eerste dag dingen doen die het voor de baby makkelijker kunnen maken om in te slapen en een goed slaappatroon te ontwikkelen.  Maar besef dat het slaapgedrag van een volwassene veel verschilt van het slaapgedrag van een baby. Het zelfstandig in- en doorslapen is een ontwikkelingsopgave voor het kind. Dat betekent dat kinderen tijd nodig hebben om ook te leren om zelfstandig in te slapen en om ’s nachts zelfstandig terug door te slapen. Gemiddeld kan je dat pas vanaf 6 maanden verwachten maar er is een grote variatie. Het is dus niet abnormaal als je kindje nog niet doorslaapt.  

In de eerste twee jaar is het dus vrij normaal dat kinderen niet altijd even 'goed' zelfstandig kunnen in -en doorslapen. Bijna alle kinderen slapen wel eens moeilijk, maar meestal gaat dat vanzelf over. 

Een baby op zijn of haar rug laten slapen past binnen de adviezen voor wiegendoodpreventie. Wiegendood is het plots en onverwacht overlijden van een kind dat gezond leek en bij wie geen lichamelijke afwijking kon worden vastgesteld die het overlijden verklaart.

Als baby’s op hun buik slapen, raken ze snel oververhit, hun ademhaling stokt vaker en ze ademen meer uitgeademde lucht in die minder zuurstof bevat. Allemaal dingen die je vermijdt door baby’s op hun rug te laten slapen.

In 1994 stierven in Vlaanderen nog zo’n 104 kindjes aan wiegendood. Toen werd de rugligging ingevoerd en zakte het cijfer spectaculair, tot zo'n 15 overlijdens per jaar vandaag. 

Draait je kind zich telkens op de buik? Als je kind zich vlot kan draaien, hoef je hem of haar niet telkens op de rug te slapen leggen als hij of zij zich op de buik gedraaid heeft. Je kind is dan sterk genoeg om te reageren als zijn of haar gezicht in het matras terecht komt. Leg je kind wel op zijn of haar rug om in te slapen.

1. Te veel drukte
   De ene baby is gevoeliger voor geluid- en lichtprikkels dan de andere. Bekijk of je het bedje beter in een rustig hoekje van de woonkamer zet, afgeschermd van het licht en de drukte in de woonkamer. Kijk hoe je baby reageert: wanneer valt hij of zij makkelijk in slaap en wanneer niet? Kleine aanpassingen maken vaak een groot verschil. Leg het bed niet vol knuffels (of speelgoed). Dit is niet veilig en het geeft te veel prikkels aan een baby die in slaap wil vallen.
2. Te weinig voorspelbaarheid
   Het is niet nodig een heel slaapritueel te volgen voor elk dutje. Wat wel belangrijk is, is voorspelbaarheid. Een vast dagritme zorgt ervoor dat je baby weet wat er komt: slapen, eten, samen spelen, alleen spelen en opnieuw slapen… Het brengt rust en neemt stress weg. Je baby zal rustiger slapen. Niet elke dag hoeft precies hetzelfde te verlopen, maar elke dag een totaal ander ritme is erg stressvol voor je baby.
3. Te moe
   Een baby die moe is en niet rustig in bed wordt gelegd, wordt opnieuw klaarwakker. Als je baby daarna weer moe wordt, is hij of zij vaak te moe om zelf in slaap te vallen én een vermoeide baby wordt ook vaak snel weer wakker. Leg je baby dus meteen in bed als je ziet dat hij of zij moe wordt.
4. Honger
   Soms kan het eenvoudig zijn. Niet elk voedingsmoment verloopt perfect volgens de klok. Misschien heeft je baby vandaag wat sneller honger? Volg het ritme van je baby, zo zorg je ervoor dat je baby zijn of haar verzadigingsgevoel leert vertrouwen.
5. Iets anders
   Een te warme of koude kamer, pijn, een ongemakkelijke ligging, tandjes die doorkomen… Het is niet altijd makkelijk om te ontdekken waarom je baby moeilijk in slaap valt. Neem de tijd om je baby en zijn of haar signalen te leren kennen.

Lees meer over slapen. 

Doorslapen betekent dat je baby 6 uur aan een stuk slaapt, niet ‘de klok rond’.

Tot ongeveer 6 maanden worden sommige baby’s nog wakker voor een nachtvoeding, omdat hun hersenen in groei die voedingstoffen nog nodig hebben. Dat is normaal.

Of je baby doorslaapt, heeft verder vooral te maken met het opbouwen van een goed slaappatroon. Baby's maken om de 30 à 45 minuten een overgang naar lichte slaap. Ze worden dan een beetje wakker, wriemelen even, kreunen en slapen weer verder. Je baby slaapt door als hij of zij bij zo’n overgang zonder jouw hulp opnieuw kan inslapen.

Het best leg je je baby wakker in bed als je baby het signaal geeft dat hij of zij moe is. Je baby leert zo zijn of haar bed als vaste slaapplaats te herkennen en zelfstandig in slaap te vallen. Je geeft je baby de kans om iets heel belangrijks te leren.

Weent je baby als je hem of haar in bed legt? Laat je baby voelen dat je er bent, zonder je baby uit bed op te pakken of in slaap te wiegen. Als je jouw baby altijd op je schoot of in je armen in slaap laat vallen, dan wordt je baby dit gewend. En dan moet je baby altijd geholpen worden om in te slapen, ook als je baby ’s nachts even wakker wordt.

Lees meer over slapen. 

Niet alle baby’s hebben evenveel slaap nodig. De gemiddelde slaaptijden zijn richtlijnen, dus geen zorgen als je kind meer of minder dan het gemiddelde slaapt. De boodschap is: leer je kind en zijn of haar signalen kennen. Wat doet je baby als hij of zij moe is? Geeuwen, wegkijken, onrustig worden, friemelen aan de oren, in de ogen wrijven? Dan is het tijd om te slapen.

Lees meer over slapen. 

Het is zowel voor het kind als voor de mama belangrijk dat een slaperig kind goed gewekt wordt voor een voeding. Met wat extra aandacht kan je voor en tijdens de borstvoeding het kind stimuleren om wakker te blijven.